Lịch sử ghi lại, sau khi đánh chiếm thành Gia Định năm 1859, với ý đồ thiết lập một trạm cứu thương nhằm chuẩn bị cho việc tiếp nhận thương binh trong chiến dịch đánh đại đồn Kỳ Hòa tiến tới xâm chiếm toàn bộ Nam kỳ, năm 1860 quân đội viễn chinh Pháp đã chiếm khu đất rộng hơn 5 hecta tại ngôi làng Chợ Quán nằm giữa Sài Gòn – Chợ Lớn, phía trước có kênh Người Hoa (Arroyo Chinois) chảy qua, nay gọi là kênh Tàu Hủ.
Từ các ngôi nhà của những người giàu bỏ lại do chiến sự trên khu đất này, quân đội Pháp đã cải tạo và xây dựng thêm các khu bệnh phòng, tăng số giường bệnh để hình thành một bệnh viện với khoảng 250 giường, lấy tên là Nhà thương Chợ Quán (Hôpital de Cho Quan) thay vì lập một trạm cứu thương như ý định ban đầu.
Tháng 2/1861, Nhà thương Chợ Quán bắt đầu mở cửa, nhận các bệnh nhân bị sốt, ghẻ, hoa liễu và thương binh của liên quân Pháp – Tây Ban Nha chuyển tới từ trận đánh đại đồn Kỳ Hòa, sau đó là thương binh từ các trận đánh tại Sài Gòn – Gia Định và Nam bộ.
Một năm sau, bệnh viện được đặt dưới sự quản lý, điều hành của hải quân Pháp và đến ngày 1/1/1864 thì giao lại cho chính quyền dân sự.
Từ năm 1876 đến năm 1904, Nhà thương Chợ Quán được sửa chữa và xây thêm. Ngoài 110 giường cho người tù bị bệnh và 20 giường cho người bệnh hoa liễu, nơi này còn được tu sửa và bổ sung thêm 6 phòng bệnh truyền nhiễm, phòng phẫu thuật và phòng sanh. Lò khử trùng và nguồn nước sạch từ Chợ Lớn cũng được đưa vào sử dụng.
Đến năm 1907, bệnh viện có thêm khu điều trị tâm trí, khu điều trị cho người châu Âu cần phẫu thuật và mở trường đào tạo điều dưỡng tiêm chủng, nhận học viên từ các tỉnh của miền Nam. Năm 1908, bệnh viện ngưng công tác đào tạo để trở thành cơ sở chuyên khoa về các bệnh truyền nhiễm, phong (cùi) và tâm trí.
Khoảng thời gian 1954-1957, 2/3 cơ sở của bệnh viện được giao cho quân đội chế độ cũ sử dụng làm nơi điều trị bệnh lao cho binh lính. Trải qua những lần thực hiện sửa chữa, tu bổ và sắp xếp, số giường của bệnh viện tăng liên tục. Và đến năm 1972-1973, bệnh viện khánh thành khu nhà chính 6 tầng với diện tích 12.126 m², mang tên gọi mới là Trung tâm Y tế Hàn – Việt.
Vào thời điểm này, bệnh viện đã trở thành một trung tâm y tế toàn khoa mới và tối tân bậc nhất miền Nam với 550 giường bệnh, được lựa chọn làm nơi thực tập của các trường Đại học Y khoa và các chương trình huấn luyện y tế.
Ngay sau ngày thống nhất đất nước, bệnh viện được Ban Y tế Xã hội miền Nam thuộc Ủy ban quân quản tiếp nhận và quản lý, lấy lại tên Bệnh viện Chợ Quán, nhận nhiệm vụ phụ trách điều trị, phòng chống dịch, huấn luyện đào tạo chuyên khoa cho TPHCM và các tỉnh phía Nam.
Sau khi được xếp hạng loại 1, từ năm 2002, cái tên Bệnh viện Bệnh nhiệt đới TPHCM chính thức ra đời. Kể từ ngày ấy, bệnh viện tiếp tục có những đóng góp quan trọng trong quá trình xây dựng, phát triển chuyên ngành truyền nhiễm và các bệnh nhiệt đới ở các tỉnh phía Nam.
Chậm rãi dẫn phóng viên Dân trí men qua từng góc khoa, phòng điều trị in rõ dấu thời gian, BS.CK2 Nguyễn Thanh Phong, Phó Giám đốc Bệnh viện Bệnh Nhiệt đới TPHCM cho biết, ông đã có gần 30 năm gắn bó và chứng kiến từng bước “thay da đổi thịt” ngoạn mục của cơ sở.
Nhưng dù thay đổi thế nào, có một nơi vẫn nằm im ắng, trang nghiêm trong khuôn viên bệnh viện. Đó là di tích khu trại giam các chiến sĩ cách mạng thời kỳ chống Pháp và chống Mỹ – nơi từng giam giữ và chứng kiến sự hy sinh anh dũng của đồng chí Trần Phú, vị Tổng Bí thư đầu tiên của Đảng Cộng sản Việt Nam.
Theo đó, trong giai đoạn Pháp thuộc, khu vực phía sau bệnh viện từng được trưng dụng làm nơi giam giữ các nhà hoạt động cách mạng. Tại đây, Tổng Bí thư Trần Phú đã bị tra tấn, lâm bệnh nặng và qua đời ngày 6/9/1931.
Trước lúc hy sinh, Tổng Bí thư Trần Phú để lại câu nói bất hủ: “Hãy giữ vững chí khí chiến đấu!”. Câu nói ấy đã trở thành ngọn lửa thiêng tiếp sức cho nhiều thế hệ cách mạng. “Khu trại giam Bệnh viện Chợ Quán” đã được Bộ Văn hóa – Thể thao và Du lịch công nhận là Di tích Lịch sử – Văn hóa cấp Quốc gia, theo Quyết định số 1288-VH/QĐ ký ngày 16/11/1988.
Theo bác sĩ Phong, nhận thức rõ giá trị to lớn của khu di tích, trong nhiều năm qua, Bệnh viện Bệnh Nhiệt đới TPHCM đã phối hợp chặt chẽ với các cơ quan văn hóa – lịch sử TPHCM để bảo tồn, tu bổ và phát huy giá trị giáo dục truyền thống của di tích này.
Trong đó, bảng ghi công, bia tưởng niệm và không gian trưng bày được giữ gìn trang nghiêm ngay giữa khuôn viên bệnh viện.
“Các thế hệ cán bộ, nhân viên y tế bệnh viện đều được giáo dục truyền thống qua các dịp lễ lớn như 2/9, 30/4, 27/7, giúp khơi dậy lòng tự hào dân tộc, tinh thần phục vụ nhân dân. Bệnh viện cũng đón tiếp đoàn học sinh, sinh viên, cán bộ trẻ đến tìm hiểu, tham quan di tích như một phần của hoạt động uống nước nhớ nguồn”, bác sĩ Nguyễn Thanh Phong nói.
Lãnh đạo Bệnh viện Bệnh Nhiệt đới TPHCM nhìn lại, sau hơn 160 năm, nơi đây đã trải qua không ít thăng trầm, chiến tranh, dịch bệnh và những bước chuyển mình của đất nước. Và bác sĩ Phong – chàng thanh niên vào viện những năm cuối của thế kỷ 20 – may mắn được chứng kiến những bước đổi thay ngoạn mục.
“Năm 1998, khi tôi mới vào làm, bệnh viện có tên Trung tâm Bệnh nhiệt đới, con đường trước viện vẫn là đường Hàm Tử. Bên trong bệnh viện, mọi thứ lúc ấy vẫn cũ kỹ, gần như chưa được sửa chữa gì, các kỹ thuật cao cũng chưa được áp dụng nhiều. Nhưng chỉ trong vài năm sau đó, bệnh viện đã phát triển rất nhanh”, bác sĩ Phong kể.
Lãnh đạo Bệnh viện Bệnh Nhiệt đới kể, bệnh viện luôn tiên phong ứng phó các dịch bệnh nguy hiểm. Từ những năm 1990, đây là đơn vị đầu tiên ở miền Nam triển khai điều trị và quản lý bệnh HIV/AIDS, khi căn bệnh này mới xuất hiện tại Việt Nam.
Khoảng thời gian 2003–2009, Bệnh viện Bệnh Nhiệt đới TPHCM giữ vai trò chủ lực trong việc kiểm soát dịch SARS, cúm A(H5N1) và cúm A(H1N1). Từ năm 2014 trở đi, đơn vị đã triển khai hệ thống giám sát và cảnh báo sớm bệnh truyền nhiễm, đặc biệt tại các khoa Hồi sức, cấp cứu.
Và không thể không nhắc đến giai đoạn 2019–2022, khi Bệnh viện giữ vai trò là đơn vị tuyến đầu tiếp nhận và điều trị các ca Covid-19 nặng và nguy kịch, đồng thời tham gia xây dựng phác đồ điều trị quốc gia.
Bác sĩ Nguyễn Thanh Phong vẫn nhớ như in thời điểm ấy, khi ông còn là Trưởng khoa Nhiễm D đã cùng với 2 lãnh đạo Bệnh viện trở thành những Giám đốc bệnh viện dã chiến bất đắc dĩ, cùng hàng trăm đồng nghiệp lao đi khắp nơi, không quản hiểm nguy vì sức khỏe cộng đồng.
Và ca bệnh “phi công 91” là kỷ niệm khó phai mờ với nguyên Trưởng khoa Nhiễm D. Khi bệnh viện tiếp nhận, nam phi công đã trong tình trạng đông đặc phổi, tính mạng cực kỳ nguy kịch.
“Chúng tôi phải liên tục hội chẩn với các chuyên gia đầu ngành của ngành y tế để đưa ra phác đồ điều trị tối ưu nhất, cũng như dùng những loại thuốc đặc trị cho bệnh nhân. Thậm chí, có những loại thuốc phải nhập khẩn cấp từ Đức về. Bệnh viện Chợ Rẫy cũng cử 2 bác sĩ giỏi sang bệnh viện chúng tôi hỗ trợ chạy ECMO…”
Cuối cùng, bệnh nhân đã hồi phục ngoạn mục, nhờ sự nỗ lực và vào cuộc hỗ trợ kịp thời của không riêng ngành y mà cả hệ thống chính trị, giúp nâng cao thương hiệu, uy tín của Việt Nam trên trường quốc tế.
“Kể từ trường hợp chạy ECMO đầu tiên, đến nay Bệnh viện Bệnh Nhiệt đới đã trở thành một trong những cơ sở y tế có hệ thống máy ECMO nhiều nhất TPHCM. Bệnh viện chúng tôi còn là nơi có nhiều phòng áp lực âm nhiều nhất, thực hiện được đầy đủ các kỹ thuật cao, từ lọc máu liên tục, điều trị thay thế huyết tương đến những kỹ thuật hồi sức cấp cứu chuyên sâu…”, bác sĩ Phong mỉm cười chia sẻ.
Lãnh đạo Bệnh viện Bệnh Nhiệt đới TPHCM tiết lộ, nơi này đã và đang triển khai nhiều công trình trọng điểm, để đánh dấu bước phát triển mới trong hành trình hiện đại hóa, hội nhập và phục vụ cộng đồng, và cũng để xứng đáng với thương hiệu cơ sở y tế phát triển lâu đời nhất Việt Nam.
Điển hình là Dự án Khối nhà Kỹ thuật cao và Trung tâm Hồi sức cấp cứu hiện đại đang được triển khai, với nhiều mục tiêu.
Đó là mở rộng năng lực tiếp nhận bệnh nhân nặng, đặc biệt là các bệnh truyền nhiễm nguy kịch; áp dụng công nghệ hiện đại trong hồi sức – chống độc – kiểm soát nhiễm khuẩn; tạo nền tảng cho kết nối số, điều trị thông minh, phục vụ quản lý bệnh nhân theo mô hình quốc tế.
Dự kiến, công trình có vốn đầu tư “nghìn tỷ” trên sẽ sớm được khánh thành, là dấu ấn phát triển mới của ngành y tế TPHCM, đáp ứng yêu cầu chăm sóc sức khỏe trong bối cảnh hậu đại dịch và dịch bệnh mới nổi.
“Giữa nhịp sống đô thị hiện đại, hiếm có nơi nào mà người ta vừa chăm sóc sức khỏe, vừa lặng mình trước những dấu tích lịch sử thiêng liêng như tại Bệnh viện Bệnh Nhiệt đới.
Việc gìn giữ khu di tích trại giam của chúng tôi không chỉ là bảo tồn ký ức, mà còn là cách gắn kết y đức với đạo lý dân tộc, giúp mỗi cán bộ ngành y luôn vững vàng lý tưởng phụng sự nhân dân – như những chiến sĩ thời chiến đã từng ngã xuống nơi đây”, Phó Giám đốc Bệnh viện bày tỏ.
Nội dung: Hoàng Lê
Ảnh: Hoàng Việt
Thiết kế: Thủy Tiên
12/08/2025 – 04:22