Vừa qua, Bệnh viện Nhi đồng Thành phố (TPHCM) tiếp nhận một bé trai (13 tuổi) nhập viện trong tình trạng sốt cao, đau đầu, nôn ói kèm co gồng toàn thân, rối loạn tri giác, nguy kịch, phải thở máy. Kết quả chụp CT sọ não và chọc dò thắt lưng lấy dịch não tủy cho thấy bé bị viêm màng não nặng do vi khuẩn phế cầu.

Quá trình điều trị ban đầu gặp nhiều khó khăn do bệnh diễn tiến nặng, bé liên tục sốt cao. Sau khi được điều trị tích cực, truyền kháng sinh liều cao và nhiều chế phẩm thuốc, tình trạng bệnh nhi mới ổn định.

Viêm màng não thường gia tăng vào đầu năm

Theo các bác sĩ, viêm màng não là tình trạng nhiễm trùng hệ thần kinh trung ương do mầm bệnh xâm nhập vào lớp màng mỏng bao bọc xung quanh não và dịch não tủy. Có nhiều loại virus, vi khuẩn gây viêm màng não như phế cầu, E.coli, Hib, não mô cầu…, trong đó phổ biến nhất là phế cầu khuẩn. Bệnh có xu hướng gia tăng trong thời điểm giao mùa, đặc biệt là vào các tháng đầu năm hoặc cuối năm.

Nghiên cứu của Bệnh viện Nhi Trung ương năm 2015-2021 trên nhóm bệnh nhi dưới 5 tuổi mắc viêm màng não do phế cầu khuẩn cho thấy, viêm màng não tập trung gây bệnh nặng và di chứng sau bệnh kéo dài nhất ở nhóm dưới 1 tuổi (71,9%), phân bố rải rác ở trẻ 2-5 tuổi.

Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), phế cầu gây các bệnh nguy hiểm như viêm màng não, viêm phổi, nhiễm khuẩn huyết, viêm tai giữa, viêm xoang… với tổng số ca mắc cao thứ 3 trên thế giới và tỷ lệ tử vong cao nhất (20-25%) so với tất cả các tác nhân virus, vi khuẩn khác.

WHO ước tính năm 2017, toàn cầu có 600.000 trẻ dưới 5 tuổi tử vong vì các bệnh do phế cầu khuẩn, chiếm 10% số ca tử vong ở độ tuổi này.

Bác sĩ Võ Thị Minh Tuyền, khoa Nhi, Bệnh viện Đa khoa (BVĐK) Tâm Anh TPHCM cho biết viêm màng não do phế cầu có triệu chứng ban đầu như trẻ khóc đêm thường xuyên, bỏ bú kéo dài, sốt cao, tiêu chảy, nôn ói… dễ nhầm lẫn các bệnh về tiêu hóa.

Bệnh có thể tiến triển rất nhanh, gây tử vong đến trên 50% nếu không được điều trị kịp thời. Khoảng 30-50% sau điều trị gặp di chứng nặng nề như điếc, mù, liệt, động kinh, chậm phát triển trí tuệ, trí nhớ kém…

Bác sĩ Tuyền lưu ý phế cầu còn có đặc điểm đề kháng kháng sinh rất cao khiến việc điều trị gặp nhiều khó khăn.

Trong nghiên cứu do bác sĩ Tuyền thực hiện trên 124 bệnh nhi tại Bệnh viện Nhi đồng 2 TPHCM từ tháng 1/2018 đến tháng 9/2021, phế cầu đa kháng thuốc tăng từ 74,5% (năm 2008-2009) lên đến 94,5% (năm 2018-2021).

“Hệ miễn dịch của trẻ, đặc biệt là trẻ nhỏ chưa phát triển hoàn thiện nên dễ mắc phế cầu và diễn tiến nặng. Đồng thời, vi khuẩn kháng thuốc cũng khiến cho số thuốc sử dụng để điều trị bị thu hẹp”, bác sĩ Tuyền phân tích.

Hầu hết người có vi khuẩn phế cầu trong hầu họng

Bác sĩ Bạch Thị Chính, Giám đốc Y khoa Hệ thống tiêm chủng VNVC cho biết, phế cầu khuẩn có sẵn trong vùng hầu họng, lây sang người khác qua đường hô hấp thông qua các giọt bắn khi ho, hắt hơi, nói chuyện.

Theo CDC Mỹ, phế cầu trú tại vùng mũi, họng của 5-90% người khỏe mạnh nhờ khả năng bám dính đặc trưng vào các tế bào biểu mô và gây khoảng 2.000 ca viêm màng não mỗi năm ở nước này.

Thông thường, vi khuẩn không gây bệnh. Tuy nhiên, khi gặp điều kiện thuận lợi như sức đề kháng suy giảm, niêm mạc bị tổn thương do cúm, Covid-19, adenovirus, rhinovirus…, phế cầu khuẩn sẽ nhân cơ hội xâm lấn các cơ quan gây viêm xoang, viêm phổi, viêm màng não, có thể đi vào máu gây nhiễm khuẩn huyết.

Tại Việt Nam, một nghiên cứu công bố năm 2019 trên tạp chí bệnh truyền nhiễm BMC cho kết quả trong số 883 trẻ em (331 trẻ khỏe mạnh và 552 trẻ nhiễm khuẩn hô hấp phải nhập viện) ở Nha Trang (Khánh Hòa), phế cầu được tìm thấy trong vùng hầu họng của 28,7% trẻ khỏe mạnh và 36,6% trẻ nhập viện. Thống kê giai đoạn 1999-2003, cứ 100.000 trẻ sẽ có 37 trẻ dưới 2 tuổi mắc viêm màng não do phế cầu.

Bác sĩ Chính khuyến cáo, tiêm chủng là biện pháp phòng viêm màng não cũng như các bệnh do phế cầu lên đến 97%, đồng thời giảm tỷ lệ người lành mang vi khuẩn và hạn chế lây bệnh từ người lành mang vi khuẩn ra cộng đồng. Mũi tiêm còn có thể bảo vệ chéo trước các virus khác lây qua đường hô hấp khác như cúm, Covid-19.

Hiện Việt Nam có 2 loại vaccine phòng các bệnh do phế cầu là Synflorix (Bỉ) ngừa 10 chủng phế cầu, tiêm cho trẻ từ 6 tuần tuổi đến 5 tuổi và Prevenar 13 (Bỉ) ngừa 13 chủng phế cầu, tiêm cho trẻ từ 6 tuần và người lớn. Người từ 2 tuổi chỉ cần tiêm 1 mũi vaccine Prevenar 13.

Ngoài ra, các tác nhân gây viêm màng não khác như não mô cầu khuẩn, Hib cũng đã có vaccine phòng ngừa. Trong đó, vaccine não mô cầu nhóm B thế hệ mới Bexsero (Ý) tiêm ở thời điểm 2 tháng tuổi đến 50 tuổi; vaccine não mô cầu nhóm BC (Cuba) tiêm được từ 6 tháng đến 45 tuổi; vaccine não mô cầu nhóm ACYW (Menactra – Mỹ) tiêm từ 9 tháng tuổi đến 55 tuổi. Vaccine ngừa Hib gồm Quimi-Hib (Cuba) tiêm cho trẻ từ 2 tháng tuổi đến 15 tuổi; vaccine phối hợp 5 trong 1, 6 trong 1 ngừa Hib tiêm cho trẻ từ 2 tháng tuổi.

Bên cạnh đó, có nhiều mầm bệnh như cúm, sởi, quai bị, thủy đậu, rubella… cũng đang lưu hành, người dân nên tiêm đầy đủ vaccine để phòng nguy cơ bệnh chồng bệnh.